Zihinsel Yetersizlik

ZİHİNSEL YETERSİZLİK

Zihinsel yetersizliği olan birey:  Zihinsel işlevler bakımından ortalamanın iki standart sapma altında farklılık gösteren, buna bağlı olarak kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde eksiklikleri ya da sınırlılıkları olan, bu özellikleri 18 yaşından önceki gelişim döneminde ortaya çıkan ve özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine ihtiyaç duyan birey olarak tanımlanmıştır.

Özel Eğitim Hizmetleri yönetmeliğinin 2018'deki güncel versiyonunda ise ‘zihinsel yetersizliği olan birey’ tanımı yerine yetersizliğin düzeylerine göre tanımlamaya gidildiği dikkat çekmektedir.

Tanımlar şöyledir:

Hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerinde hafif düzeydeki yetersizliği nedeniyle özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine sınırlı düzeyde ihtiyaç duyan birey olarak tanımlanmaktadır.

Orta düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki sınırlılık nedeniyle temel akademik, günlük yaşam ve iş becerilerinin kazanılmasında özel eğitim ile destek eğitim hizmetlerine yoğun şekilde ihtiyaç duyan birey olarak tanımlanmaktadır.

Ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey: Zihinsel işlevler ile kavramsal, sosyal ve pratik uyum becerilerindeki eksiklikleri nedeniyle öz bakım becerilerinin öğretimi de dâhil olmak üzere yaşam boyu süren, yaşamın her alanında tutarlı ve yoğun özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey olarak tanımlanmaktadır.

Çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey:  Zihinsel yetersizliği yanında öz bakım günlük yaşam ve temel akademik becerileri kazanamayan yaşam boyu bakım ve gözetime ihtiyacı olan birey olarak tanımlanmaktadır.

Yurt dışında ve Türkiye'de kabul gören tanımlar doğrultusunda bir bireyin zihinsel yetersizlik tanısı koyabilmek için 3 temel ölçütün gözlenmesi gerekmektedir

·       zihinsel işlevler zeka

·       uyumsal davranışlar  

·       yetersizliğin ortaya çıkma yaşı

Zihinsel yetersizliğin görülme sıklığı;  Zihinsel yetersizlik birden fazla ölçüt dikkate alınarak konan bir tanı olması farklı ülkeler ve kültürlerde tanı ölçütlerinin farklılaşması ve etiyolojisinin Coğrafyadan coğrafyaya değişiklik göstermesi gibi nedenlerle yaygınlığına ilişkin kesin sonuçların olmadığı bir tanı grubudur. Bununla birlikte etnik kökenin ve ekonomik düzey gibi sosyal etmenlerin de bireyin zeka testlerinden aldıkları puanları etkilediği düşünülürse zihinsel yetersizlik tanısı koymanın ve dolayısıyla yaygınlığını belirlemenin ne derece güç olduğunu tahmin edebiliriz.

ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİN ORTAYA ÇIKMA SEBEPLERİ

Genel olarak baktığımızda zihinsel yetersizliğin doğum öncesinden 18 yaşa kadar olan dönemde bireyin karşısına çıkabilecek yüzlerce nedenden kaynaklandığını Hatta bazı vakalarda bu nedenlerin birkaçının bir araya gelerek zihinsel yetersizlik tablosunu oluşturduğunu söylemek mümkündür.

1.     DOĞUM ÖNCESİ
Annenin yaşı, annenin geçirmiş olduğu ateşli hastalıklar, annenin şeker hastası olması, anne ile bebek arasında kan uyuşmazlığı, anemi, toksoplazma gibi bulaşıcı hastalıklar, annenin hamilelik döneminde kullanmış olduğu bazı ilaçlar, alkol sigara uyuşturucu gibi madde bağımlılığının olması, hamilelik döneminde geçirilen kazalar, röntgen ışınlarına maruz kalma, genetik ve kromozomal anomaliler, zehirlenmeler ve hamilelik döneminde yeterli ve dengeli beslenmemede zihinsel yeterli neden olmaktadır.

2.     DOĞUM ANI
Doğumun yetersiz koşullarda yapılması , anoksi, afeksi, düşük doğum ağırlığı, erken doğum, geç doğum,  güç doğum, çoğul doğum, solunum problemleri, metabolik problemler, nöbetler, doğum esnasında kullanılan vakum forceps gibi araçlar, doğumun uzamasından dolayı bebeğin oksijensiz kalması, anormal gelişler, göbek bağının sarkması, doğum sırasında meydana gelen kazalar,  bebeğin düşmesi gibi zihinsel yetersizliğe neden olabilmektedir.

3.     DOĞUM SONRASI
Doğum sonrası bebeklik döneminde düşme ve yaralanma sonucu geçirilen kafa travmaları, menenjit hastalığı, diğer yüksek ateşli ve bulaşıcı hastalıklar sonucu geçirilen havale kazalar, çeşitli zehirlenmeler, kurşun içerikli boyalar gibi metabolizma bozuklukları, endokrin bozuklukları,  sosyo-ekonomik kültürel ve çevresel nedenler, uyarıcı eksikliği geri dönüşü olmayan yetersizliklere neden olabilmektedir.

Zihinsel Yetersizliği Olan Bireylerin Özellikleri

·       Dikkat: Zihinsel yetersizliği olanlarda dikkat problemleri yaygın olarak görülmektedir. Bireylerin öğrenme problemlerinin önemli bir bölümü dikkat problemlerinden kaynaklanmaktadır. Genel olarak dikkatleri dağınık ve kısa sürelidir.

·       Bellek: Zihinsel yetersizliği olan bireylerin pek çoğu hatırlamada güçlük çeker. Görsel ve işitsel algıları zayıftır. Bellekle ilgili yaşadıkları en önemli problem öğrendikleri bilgileri kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarmada yaşamalarıdır. Genelleme yapmakta zorlanırlar, kazandıkları bilgileri ilişkilere göre gruplamada güçlük çekebilirler. Zihinsel yetersizliği olan bireylerin yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında kendilerini düzenleme (tekrarlama, gruplandırma, ilişkilendirme) stratejilerini daha az sıklıkta kullandıkları görülmektedir.

·        Öğrenme: Akranları gibi öğrenebilir ve öğrenmeye devam ederler. Akranlarından temel farkları öğrenmenin hızındadır, öğrenme hızları daha yavaştır.

·       Dil Gelişimi: Zihinsel yetersizliği olan bireyler dil ve konuşmayı zihinsel yetersizliği olmayan bireylerin geçtiği basamaklardan geçerek edinirler. Ancak bu basamaklardan geçiş hızları daha yavaştır. Dil ve konuşma gelişimindeki sorunlar ile kendini düzenleme (tekrarlama, gruplandırma, ilişkilendirme) problemleri arasında yakın bir ilişki vardır. Çünkü birçok kendini düzenleme stratejisi dile dayalıdır.

·       Akademik Başarı: Başarısızlıkları daha çok okuma-yazmada, okuduğunu anlamada, temel aritmetik becerileri kazanmada ortaya çıkmaktadır. Soyut kavramları somut kavramlara göre daha zor öğrenirler.

·       Sosyal Gelişim: Zihinsel yetersizlik gösteren bireylerde çeşitli sosyal problemlere rastlanmaktadır. Sosyal ilişkilerinde kendilerini grupta kabul ettirecek becerileri azdır. Arkadaşlık etmede sıklıkla problem yaşarlar. Benlik kavramları genellikle zayıftır.

·       Psikomotor Gelişim: Genel olarak bu bireylerin fiziksel gelişimleri (boy-kilo) ise yaşıtlarının gelişimi ile tutarlılık gösterebilmektedir. ™

Zihinsel yetersizliği olan bireyin, sahip olduğu yetersizliğin derecesi arttıkça yukarıda belirtilen alanlarda yaşadığı güçlüklerin derecesi de artmaktadır.

Zihinsel Yetersizliği Olan Bireyler için Destek Eğitim Programı on modülden oluşmaktadır:

·      Öğrenmeye Destek

·      Dil İletişim ve Oyun

·      Sosyal  Beceriler

·      Okuma ve Yazma

·      Erken Matematik

·      Matematik

·      Birey ve Çevre

·      Öz Bakım Becerileri

·      Günlük Yaşam Becerileri

·      Toplumsal Yaşam Becerileri