Otizm

OTİZİM SPEKTRUM BOZUKLUĞU

OSB sosyal iletişim ve etkileşim becerilerinde yetersizlik ile sınırlı ve yineleyici davranış, ilgi ve etkinliklerle kendini gösteren ve erken çocukluk döneminde ortaya çıkan gelişimsel bir bozukluktur. Tanımdan da anlaşılacağı üzere OSB’nin tanılanmasında iki temel belirti alanı bulunmaktadır:

1.     Sosyal iletişim ve etkileşim becerilerinde yetersizlik:

·       Sosyal – duygusal karşılık verme becerisinde yaşanan eksiklikler

·       Sözel olmayan iletişim davranışlarında yetersizlikler

·       İlişki başlatma, sürdürme ve ilişkileri anlamada gözlemlenen eksiklikler

2.     Sınırlı ve yineleyici davranış, ilgi ve etkinlikler

SINIFLANDIRMA:

OSB, çocuğunuzun gereksinim duyduğu desteğe bağlı olarak (a) birinci düzey-destek gerektirir, (b) ikinci düzey-önemli ölçüde destek gerektirir, (c) üçüncü düzey-çok önemli ölçüde destek gerektirir şeklinde üç düzeyde sınıflandırılabilir [1]. Birinci düzey-Destek gerektirir: OSB’nin en az destek gerektiren, dolayısıyla en hafif kategorisidir. Bu kategoride yer alan çocuklar sosyal etkileşim başlatma, karşılıklı konuşma ve arkadaş ediniminde güçlükler yaşayabilirler. Ayrıca rutin değişikliğine direnç gösterebilir ya da etkinlikler arası geçişte sorunlar yaşayabilir. Ikinci düzey-Önemli ölçüde destek gerektirir: Bu kategoride yer alan çocuklar birinci düzey kategorisinde yer alan çocuklara göre daha fazla desteğe gereksinim duyarlar. Destek sunulduğunda bile sosyal iletişim ve etkileşim becerilerinde yetersizlikler göstermeye ve yaşamlarında meydana gelen değişikliklere uyum sağlamada güçlükler çekmeye devam edebilirler. Ek olarak, kolayca fark edilebilecek sıklıkta sınırlı ve yineleyici davranışlar sergileyebilir, rutin değişikliklerinde uygun olmayan davranışlarda bulunabilirler. Üçüncü düzey-Çok önemli ölçüde destek gerektir: Bu kategoride yer alan çocuklar diğer iki kategoride yer alan çocuklara göre yaşamlarını sürdürebilmek için sürekli ve düzenli olarak başkalarının desteğine gereksinim duyarlar. Yalnızca anlaşılabilir birkaç sözcükle çok seyrek olarak iletişim başlatabilir ya da başkalarının sosyal etkileşim girişimlerine çok az karşılık verebilirler. Tüm ortamlarda işlevde bulunmasını engelleyecek düzeyde aşırı sıklıkta sınırlı ve yineleyici davranışlar sergileyebilir ve rutin değişikliklerine uyum sağlamada aşırı güçlükler yaşayabilirler.

NEDENLERİ: OSB nöro-gelişimsel karmaşık bir bozukluktur. Bu tanımdaki nöro terimi OSB’nin beynin yapısıyla ilişkili olduğunu; gelişimsel terimi ise OSB tanısı olan çocukların dil, iletişim ve sosyal-duygusal gibi çeşitli gelişim alanlarında yetersizlikler yaşadıklarını ifade eder. OSB’yi karmaşık yapan durum ise OSB’ye neden olan etmenlerin henüz tam olarak bulunamamasındandır. Bu olası etmenler genel olarak genetik, ailesel ve çevresel etmenler olarak sınıflandırılabilir.

OTİZİM SPEKTRUM BOZUKLUĞUNA SAHİP BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ

·       Sosyal Özellikler: Sosyal beceri yetersizlikleri daha önceki başlıklarda da söz edildiği gibi OSB’nin tanılanmasındaki temel belirti alanlarından biridir. Bebeklik yıllarından itibaren OSB tanısı olan çocuklar sosyal beceri yetersizlikleri göstermeye başlarlar. Örneğin sizinle göz kontağı kurmayabilir, konuşmalarınıza ya da iletişim girişimlerinize tepkide bulunmayabilirler. Adını söylediğinizde sizi hiç duymuyormuş gibi davranabilir, dokunmak ya da sarılmak istediğinizde direnç gösterebilir ya da tepkisiz kalabilirler. Tüm bu sosyal beceri yetersizlikleri OSB tanısı olan çocuklarda erken dönemden itibaren oldukça yaygın olarak görülebilir. Ortak dikkat yetersizlikleri de OSB tanısı olan çocuklarda erken dönemde sıkça görülebilmektedir. Ortak dikkat basitçe başkasının işaret ettiği yere bakma ya da başkasının dikkatini iletişim amaçlı belli bir yere çekme olarak tanımlanabilir. Sizin oyuncak ördeği işaret ederek “Aaaaa, bak burada ne varmış?” demeniz ve çocuğunuzun sizin işaret ettiğiniz ördeğe bakıp ardından sizinle iletişime geçmesi ortak dikkate tepkide bulunmaya; çocuğunuzun oyuncak ördeği işaret ederek sizinle iletişime geçmesi ise ortak dikkat başlatmaya örnek verilebilir. Erken dönemde ortaya çıkan sosyal beceri yetersizliklerinden bir diğeri oyun becerilerinde görülen sınırlılıklardır. OSB tanısı olan çocuklar daha ilk aylarda ce yapma gibi sosyal oyunlara ses ya da mimikleriyle tepkide bulunmayabilirler. ileri yıllarda oyun oynamaya isteksiz olabilir, oyun sırasında ise yalnız olmayı tercih edebilirler. Bir başkasını oyuna davet etme, birlikte oyun oynama, oyun sırasında oyuncaklarını paylaşma ve etkileşim kurma, oyunda kurallar koyma ve var olan kurallara uymada görülen yetersizlikler OSB tanısı olan çocukların sosyal becerilerde yaşadıkları güçlüklere örnek verilebilir.

·       Dil ve İletişim Özellikleri: OSB tanısı olan çocuklar alıcı ve ifade edici dil gelişiminde gecikme gösterebilirler. Alıcı dil becerileri diğer kişilerin konuşmalarını anlama; ifade edici dil becerileri ise sözel ve sözel olmayan iletişim davranışlarını kullanarak kendini ifade etmedir. Çocuğunuza “Çorabını getir.” dediğinizde çocuğunuzun çorabını getirmesi alıcı dil becerilerine, çocuğunuzun su istemek için suyu işaret etmesi ya da “Su ver.” demesi ifade edici dil becerilerine örnek olarak verilebilir. Dili edinen OSB tanısı olan çocuklar ise iletişim başlatma ve sürdürmede güçlükler yaşayabilir; sosyal olmaktan daha çok araçsal (örneğin istekte bulunma) amaçlı iletişim kurabilirler. OSB tanısı olan çocuklarda yaygın olarak gözlemlenen özelliklerden biri de ekolalidir. Ekolali en genel tanımıyla çocuğun duyduğu sesleri, kelimeleri, cümleleri tekrar etmesi durumudur. OSB tanısı olan çocuklar iletişim sırasında karşısındaki kişi ile fiziksel mesafeyi ayarlayamayabilir, karşısındakine çok yakın ya da uzak durabilirler. Ayrıca, iletişim sırasında vücut dili, jest ve mimikleri kullanma ve anlamada, soyut kavramları, argo ya da şakaları kavrama gibi becerilerde yetersizlikler yaşayabilirler.

·       Davranış Özellikleri:  OSB tanısı olan çocuklar bir ya da birkaç nesne ya da konu ile aşırı derecede ilgilenme ve sürekli bu nesne ya da konularla ilgili uğraşlarda bulunma ; günlük yaşamda belli işleri belli şekillerde yapma konusunda ısrarcı olma ve rutin değişikliklerine karşı aşırı tepki gösterme gibi davranışları da sıkça sergileyebilirler. OSB tanısı olan çocuklarda ek olarak kendini uyarıcı, kendine ya da diğerlerine zarar verici davranışlar ve öfke nöbetleri durumu ile de sıkça karşılaşabiliriz. Öfke nöbetleri genellikle OSB tanısı olan çocuklar istedikleri bir şeye ulaşamadıklarında ortaya çıkar.

·       Duyusal Özellikler: Duyusal özellikler de OSB’nin tanılanmasında dikkate alınan temel belirtilerden biridir. OSB tanısı olan çocuklar duyusal uyaranlara karşı çok yüksek ya da düşük düzeyde tepki gösterebilirler. Çocuğunuz sizin fark etmediğiniz bir sesi fark edebilir, çok hafif bir kokudan rahatsız olabilir, belli materyallere dokunmak istemeyebilir ya da yalnızca onlara dokunmak isteyebilir. Ayrıca giysilerini dokusuna göre seçebilir, fiziksel acıya çok duyarsız olabilir. Rahatsız olduğu uyaranlara maruz kaldığında ise yukarıda sözü edildiği gibi problem davranışlar sergileyebilir. Örneğin alışveriş merkezleri, marketler, havaalanları gibi ortamlarda gerçekleşen problem davranışları yoğun sesten ya da bazı giysileri giydiği gün huzursuzlanması kaşındırıcı bir kumaştan kaynaklanıyor olabilir. Tüm bu durumlar çocuğunuzun duyusal özellikleri ile açıklanabilir.

·       Bilişsel Özellikler: OSB tanısı olan çocukların zihinsel gelişimleri normal ya da normalin üstünde olabileceği gibi bu çocuklar tanıya eşlik eden çeşitli düzeylerde zihinsel yetersizlikler de gösterebilirler. OSB tanısı olan çocuklar başkalarının görüş, düşünce, duygularını anlama, kendi düşünce, ifade ve davranışlarının başkalarının duygu ve düşüncelerini nasıl etkileyeceğini farkına varma, kendini yönetme ve problem çözme gibi becerilerde yetersizlik gösterebilirler. Örneğin çocuğunuz karşılaştığı arkadaşına çok kötü göründüğünü ya da çok kötü koktuğunu ifade ederken bunun arkadaşını kıracak ve üzecek bir durum olduğunun ya da kurduğu bu cümleden dolayı arkadaşının kendisiyle görüşmek istemeyebileceğinin farkına varamayabilir. OSB tanısı olan çocukların zihinsel gelişimleri, özellikle de zihinsel bir yetersizliğe sahip olup olmama durumları onların okuma yazma, matematik gibi akademik becerilerdeki performansını etkileyebilir.

OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞUNA İLİŞKİN EĞİTİM- ÖĞRETİM SÜREÇLERİ

Günümüzde OSB’nin bilinen tek tedavisinin eğitim olduğu belirtilmektedir. Bu da OSB tanısı olan çocukların uygun eğitim ortamlarına yerleştirilmesini gerektirmektedir. Eğitsel değerlendirme ve tanılama başlığında da söz edildiği gibi Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından OSB tanısı olan çocukların özel eğitim okuluna, özel eğitim sınıfına ya da kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim ortamına yerleştirilmesine karar verilebilir.

OSB tanısı olan çocukların sunulan eğitimden en üst düzeyde yararlanmasını sağlayan diğer bir etmen ise eğitim ortamlarında etkili uygulamaların kullanımıdır. OSB tanısı olan çocuklara yönelik eğitsel uygulamaların amacı gereksinim duydukları temel bilgi ve becerileri kazandırarak ve sergiledikleri problem davranışları azaltarak onların bağımsız yaşama katılımlarını sağlamaktır.

OTİZİM SPEKTRUM BOZUKLUĞU OLAN BİREYLER İÇİN DESTEK EĞİTİM PROGRAMI

·      Öğrenmeye Destek

·      Dil, İletişim ve Oyun

·      Sosyal Beceriler

·      Okuma ve Yazma

·      Erken Matematik

·      Matematik

·      Birey ve Çevre

·      Öz Bakım Beceriler

·      Günlük Yaşam Becerileri

·      Toplumsal Yaşam Becerileri